Łukasz Piechnik – pracownik Instytutu Botaniki PAN w Krakowie, poszukuje nowych stanowisk kłokoczki południowej (Staphylea pinnata) zwanej w Małopolsce kłokocyną. W tym celu korzysta z wiedzy nie tylko botaników, przyrodników i leśników ale także działających lokalnie, etnografów, historyków a nawet kulinarnych regionalistów. Jak nas poinformował sam zainteresowany, jest to krzew związany z Pogórzem Karpackim. Poszukiwania stanowisk tego krzewu prowadzone są od dwóch lat i przyniosły efekty w postaci wielu nowych stanowisk. Wygląda na to jednak, że na Pogórzu Karpat, w zasięgu tego krzewu występuje swego rodzaju „biała plama” – od mniej więcej okolic Skawiny na zachodzie po Bochnię na wschodzie. Być może ktoś z mieszkańców Skawiny i okolicznych miejscowości zna miejsca gdzie można spotkać stare krzewy tego gatunku? Poszukiwane są zarówno kłokoczki rosnące w lasach, zaroślach jak i przy domach, w ogrodach a zwłaszcza na terenie starych gospodarstw i opuszczonych przychaciach. Cenne będą również wszelkie informacje o wykorzystaniu (dziś lub dawniej) kłokoczki np. w zwyczajach ludowych. Naukowiec będzie wdzięczny za wszelkie informacje, które mogą być pomocne w planowanych badaniach naukowych. Badania te mają na celu odpowiedzieć na pytanie którędy i kiedy krzew ten dotarł na ziemie Polski.

Poniżej garść informacji o tej interesującej roślinie. Kłokoczka południowa jest dużym krzewem (lub małym drzewkiem) pochodzącym ze środkowej i południowej Europy oraz z Azji Mniejszej. Na ziemiach zamieszkiwanych przez Słowian była uważana za roślinę o dużym znaczeniu rytualnym. Naturalnie występuje (choć niezbyt często) w Polsce południowej. Spotkać ją możemy w lasach od Podkarpacia (Beskid Niski, Pogórze Przemyskie poprzez Małopolskę a także na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Stanowiska znajdujące się na Górnym i Dolnym Śląsku, przez większość botaników uważana są za antropogeniczne (stanowiska tylko przy zabudowaniach lub w pobliżu ruin zabudowań itp.). Jest to krzew związany z Pogórzem Karpackim. Poszukiwania stanowisk tego krzewu prowadzone są od dwóch lat i przyniosły efekty w postaci wielu nowych stanowisk. Wygląda na to jednak, że na Pogórzu Karpat, w zasięgu tego krzewu występuje swego rodzaju „biała plama” – od mniej więcej okolic Skawiny na zachodzie po Bochnię na wschodzie.

Ludność wiejska w Małopolsce powszechnie używała jeszcze do połowy XX w kłokoczki do  przygotowania palm wielkanocnych. Była składnikiem tradycyjnych palm wielkanocnych (bagnięci), wianków na Oktawę Bożego Ciała czy bukietów na Święto Matki Boskiej Zielnej 15-go sierpnia. Z twardego drewna wykonywano kije do maselniczek, trzonki do narzędzi, laski, okładki do książek, szkatułki a nawet figurki szachowe. Nasiona z kolei dostarczały oleju do lampek i były wykorzystywane do wyrobu korali, bransolet i przede wszystkim pięknych różańców.

Często zdarzało się tak, że kłokoczka nie zachowała się na naturalnych stanowiskach (w lasach) ale jej potomkowie rosną do dziś wśród zabudowań ludzkich. Jako, że dość trudne jest samodzielne jej rozmnożenie z nasion ale bardzo łatwe z odkładów pędowych (popularne odszczepki) ludzie dawniej dzielili się chętnie młodymi sadzonkami. Podobno w przeszłości każdy gospodarz chciał mieć przy chałupie kłokocynę.

Poszukiwane są wszelkie informacje o występowaniu kłokocyny czyli kłokoczki południowej zarówno w lasach, zaroślach jak i na stanowiskach uznawanych za antropogeniczne: ogrody i parki, stare gospodarstwa, przychacia, miejsca po dawnych zabudowaniach, ruiny, zieleń przykościelna, klasztorna i cmentarna, otoczenie kapliczek i krzyży przydrożnych. Cenne są także wszelkie informacje o pochodzeniu danego okazu/okazów, wieku i wykorzystaniu (dziś lub dawniej) np. w zwyczajach ludowych w danej miejscowości.

Być może ktoś z mieszkańców Skawiny i okolicznych miejscowości wie gdzie można spotkać kłokoczki południowe? Jeżeli tak to bardzo proszę o takie informacje, które mogą być pomocne w planowanych badaniach naukowych Łukasz Piechnika. Badania te będą miały na celu poznanie którędy i kiedy krzew ten dotarł na ziemie Polski.

Proszę o przesyłanie informacji o kłokoczce na adres mailowy Łukasza Piechnika: l.piechnik@botany.pl

A oto kilka zdjęć ułatwiających rozpoznanie kłokoczki południowej w terenie:

Fot. 1. 70-cio letni okaz kłokoczki południowej na przychaciu. Gaszowice, woj. śląskie (fot. Ł. Piechnik, 06. 2019).

Fot. 2. Owocostany kłokoczki południowej w sierpniu. Kamień, woj. małopolskie (fot. Ł. Piechnik, 08. 2019).

Fot. 3. Okazy kłokoczki południowej w lesie na stanowisku mocno zacienionym. W takich warunkach starsze pędy zamierają, krzew nie kwitnie i nie owocuje. Rezerwat „Białowodzka Góra nad Dunajcem”, woj. małopolskie (fot. Ł. Piechnik, 08. 2019).

Fot. 4. Nasiona kłokoczki południowej po wydobyciu z torebek nasiennych (fot. G. Heiss z pracy Heiss et al. 2013).

Fot. 5. Paskowana kora pędów kłokoczki południowej. Rezerwat „Białowodzka Góra nad Dunajcem”, woj. małopolskie (fot. Ł. Piechnik, 08. 2019).

Fot. 6. Owoce oraz liście kłokoczki południowej. Liść bardzo przypomina jesion lub bez czarny. Przymiłowice, Wyżyna Częstochowska, woj. śląskie (fot. Ł. Piechnik, 08. 2018).

Fot. 7. Tradycyjna palma wielkanocna tzw. bagnięć, w skład której obowiązkowo wchodzą pędy kłokoczki południowej. Kamień, woj. Małopolskie (Fot. A. Piechnik, 04. 2019).

Proszę o przesyłanie informacji o kłokoczce na adres mailowy Łukasza Piechnika: l.piechnik@botany.pl